Akran Zorbalığı Yaşayan Okul Öncesi Çocuklara Nasıl Yaklaşmalı?

Eğitim sürecinde en büyük problemlerinden olan akran zorbalığı, okul öncesi dönemde ebeveynler için endişe vericidir. Aileler ve öğretmenler bu konunun hassasiyetine varmalı, hem zorbalık uygulayan hem de bu zorbalığa maruz kalan çocuklara yönelik uzman görüşüne göre hareket etmelidir. Kimi zaman “çocukluk” olarak algılanan bu davranışlar, süreklilik göstermesi halinde hem uygulayan çocuk hem de maruz kalan çocuk için derin izler bırakabilir. Bu problemlerin önüne geçmek için ana anahtar, bilgi edinmektir. Akran zorbalığının tanımı, olası nedenleri ve uzman yaklaşımları hakkında bilgi edinmek fark yaratacak sonuçlara ulaşmayı mümkün kılabilir.

Genellikle küçük yaşlarda başlayan ama en çok ileri yaşlarda dikkat çeken akran zorbalığının hangi yaşlarda başladığı ve kaç yaşına kadar devam ettiği önemli bir konudur. Böylece aileler bu yaş aralığındaki çocuklarına ilgili konu özelinde dikkat göstererek erken ve önlem alabilirler. Eylemin kendisi; fiziksel, sözel yada dolaylı olarak farklı şekillerde bir kişi yada birkaç kişi tarafından uygulanabilir. Akran zorbalığı çeşitlerinin neler olduğu bilindiğinde bu durumu tespit etmek daha kolay hale gelir. Yaşıtı tarafından sözlü ya da fiziksel şiddete uğrayan çocuklarda ciddi travmalar görülebilir. Akran zorbalığına maruz kalan küçük çocuklar genelde sessiz kalabilirler. Bu yüzden ebeveynlere ve anaokulu öğretmenlerine büyük görev ve sorumluluklar düşmektedir. Akran zorbalığı ile baş etme yöntemleri, okul öncesi dönemde yaşanan akran zorbalığı ve anaokullarında akran zorbalığı konularını içeriğimizde akademik çalışmalardan yararlanarak detaylı şekilde ele aldık.

Akran Zorbalığı Nedir?

Küçük yaşlarda ve genellikle okullarda başlayan, bir çocuğun kendisini diğer çocuklardan üstün görmesi ve zayıf gördüğü kişiye uyguladığı sözel veya fiziksel rahatsız etme durumudur. Akran zorbalığı bir kişi tarafından olabileceği gibi bir grup tarafından bir kişiye de uygulanabilir. Bu durum hem zorbalık uygulayan çocukta, hem de zorbalığa uğrayan çocukta psikolojik problemlere yol açabilir. Akran zorbalığı ebeveynler veya öğretmenler tarafından genelde “çocukluk” olarak nitelendirilebilir. Bu durumun tespit edilmesi ve önlem alınması için iyi gözlem yapılmalı, akran zorbalığının belirtileri, çeşitleri, nedenleri ve bu durum ile baş etme yöntemleri detaylıca bilinmelidir. Söz konusu eylemler; sadece vurma, itme gibi fiziksel şekilde olabileceği gibi çocuğun psikolojisinde derin yaralar açacak şekilde de uygulanabilir. Tam da bu nedenle önemsenmesi gereken bir durumdur. 

Akran Zorbalığı Çeşitleri

Özellikle okullarda kendi yaş grubundaki çocuklar arasında görülen bir durumdur. Bu durum farklı şekillerde yaşanabilir. Bir grup tarafından yalnızca bir kişiye uygulanabilir. Kimi zaman iki çocuk arasında da gözlenen durumlar da vardır. Akran zorbalığının fiziksel, sözel, sosyal, psikolojik ve siber zorbalık gibi çeşitleri vardır. Bunları tek tek inceleyelim.

• Okulda Fiziksel Zorbalık

Fiziksel güç uygulanan, fiziki, gözle görülür ve temas gibi durumlar içeren zorbalık türüdür. Vurma, itme, saç çekme, tekme atma, tükürme, ısırma, düşürme gibi can yakıcı fiziksel davranışlarda bulunma durumudur. Bu tür zorbalıklar da kimi zaman ciddi sağlık problemleri yaşanması bile söz konusu olabilir. Ayrıca zorbalığa maruz kalan kişinin eşyalarına el koyma, eşyalarına zarar verme, defter veya kitaplarını karalama gibi davranışlar da fiziksel zorbalığa örnek gösterilebilir. Okul öncesi dönemde bu eylemleri küçük çocuk bilinci ile yapılan davranışlardan ayırmak zordur. Ancak uzman eğitimciler, aradaki farkı mutlaka anlayacaktır. 

• Okullarda Sözel Zorbalık

Çocuğun fiziksel ya da davranış özellikleri ile alay etmek, lakap takmak, tehdit etmek, korkutmak, herkesin içinde dalga geçmek, küçük düşürmek gibi durumlar sözel zorbalık olarak nitelendirilir. Genellikle en sık görülen akran zorbalığı çeşididir. Ancak bu olumsuz eylemleri okul öncesi dönemde daha az görürüz. 

• Okullarda Sosyal ve Psikolojik Zorbalık

Psikolojik zorbalık mağdur kişinin sosyal ortamlardan uzak kalmasına, dışlanmasına sebep olan durumdur. Zorbalık uygulayan kişi veya kişiler karşı taraftaki kişiyi dışlar ve onu görmezden gelir. Oyun ve etkinliklere almama, arkadaşlarını mağdur kişiye karşı kışkırtma, haksız yere öğretmenlerine şikayet etme ve hakkında kötü hikayeler uydurma gibi durumlar sosyal ve psikolojik zorbalık olarak adlandırılır. Okul öncesi dönemde sosyal zorbalığı çocuğu oyuna almama ve diğerlerini de onunla oynamamak için kışkırtma şeklinde gözlemliyoruz. 

• Siber Zorbalık

Teknoloji çağı günümüzde son zamanlarda daha sık görülmeye başlanan zorbalık türüdür. Sosyal medya hesaplarının çalınması, kişinin kendi hesabında paylaştığı fotoğraflarının farklı amaçlarla izinsiz kullanılması, olumsuz yorumlar yapılması gibi durumlar okul çağında siber zorbalık türüne örnek verilebilir. Elbette bu davranış türü, okul öncesi dönemde görülmez. 

Akran Zorbalığının Nedenleri?

Akran zorbalığının nedenlerine bakıldığında birden fazla neden sıralanabilir. Ancak nedeni zorbalığa uğrayan çocukta değil uygulayanda aramak ve onda çözüm bulmak gerekir. Çocukların ailede ya da sosyal çevrelerinde başkaları tarafından zorbalığa maruz kalmaları ve bunu taklit etmeleri yaygın bir sebeptir. 

• Aileden Kaynaklı Zorba Davranışı

Sosyal çevrede ezilen olmak yerine zalim olmayı seçmek zorunda hissetmeleri ve bundan dolayı sert görünmek istemeleri en yaygın görülen sebeptir. Ebeveynlerin birbirlerine karşı olan olumsuz davranışları, arkadaş çevreleri ve öğretmenlerinin tutumu gibi durumlar akran zorbalığına neden olabilir. Öncelikle zorbalık uygulayan çocuğun psikolojik durumu, kişiliği, aile yaşantısı ve ailesi ile olan ilişkileri, ebeveynlerin kendi arasındaki ilişkileri gibi durumlar göz önünde bulundurularak bu duruma sebep olan ve olabilecek konuların kökenine inmek gerekir. Aile içinde ebeveynlerin çocuklara karşı olan tutumları çok önemlidir. Ebeveynlerin ceza ve disiplin yöntemi olarak uyguladığı olumsuz yöntemlere dayanarak çocukların başka çocuklara aynı şekilde davranması akran zorbalığının göstergesi olabilir. Çocuğun ailesi tarafından yeteri kadar sevgi ve ilgi görmemesi, ihmal edilmesi, fikirlerine saygı duyulmaması, dikkatle dinlenmemesi gibi durumlar akran zorbalığının oluşmasına sebep olan önemli faktörler arasındadır. 

• Çocuğun Mizacı 

Çocukların kişilik özellikleri akran zorbalığının nedenleri arasında gösterilebilir. Empati ve özgüven eksikliği olan çocuklar diğer çocuklara fiziksel veya sözel olumsuz davranışlarda bulunarak üstünlük elde etmek isteyebilir. 

• Baskıcı ve Rekabetçi Sosyal Çevre

Akran zorbalığı sadece aile içerisinde başlayan ve ailenin sebep olduğu bir durum değildir. Sosyal çevre yine çocuklarda bu durumun yaşanmasına sebep olabilir. Örneğin aşırı rekabetçi okullardaki eğitim anlayışı çocuklardaki öne geçme hırsını tetikleyerek onları akranları arasında güç elde etmek istemeye yöneltebilir. 

Akran Zorbalığı En Çok Hangi Yaşlarda Görülür?

Akran zorbalığı neredeyse her yaş grubu arasında görülebilir. Özellikle çocuklarda yaşanan bu durum az da olsa yetişkinler arasında bile görülebilir. Ancak önlem almanın en kolay olduğu dönem; okul öncesi ve ilkokul evresidir. Yaş ilerledikçe erkek çocuklarda fiziksel zorbalık artarken, kız çocuklarda azabilir. Akran zorbalığı genellikle kendi yaş grubu içindeki arkadaşlarıyla ve çevresindekilerle yaşandığı için en çok okullarda görülür. Yapılan araştırmalara göre akran zorbalığının en sık görüldüğü yaş aralığı 6-15 yaş arasıdır.

Akran Zorbalığına Maruz Kalan Çocuklar

Akran zorbalığına maruz kalan çocuklarda psikolojik travmalar görülebilir. Ailelerin bu durumu fark etmeleri ve gerekli önlemleri almaları çok önemlidir. Her çocuk bu durumu farklı şekillerde yansıtabilir. Akran zorbalığına maruz kalan çocuklarda aşağıdaki davranış biçimleri gözlemlenir:

• Okula gitmek istememek
• İçine kapanma
• İştahsızlık
• Saldırgan davranışlar gösterme
• Kaygı ve depresyon
• Korku
• Uyku problemleri
• Öfke problemleri
• Evdeki eşyalara zarar verme
• Arkadaş ortamlarına girmek istememe

Okul Öncesi Dönemde Akran Zorbalığı

Akran zorbalığının en sık görüldüğü yerler okullardır. Anaokullarında da maalesef zorbalık yapan ya da zorbalığa uğrayan çocuklar olabilir. Ailesinden ilk defa ayrı kalan, başka bir ortamın içine giren çocukların bazılarında bu eylemlere yönelme görülebilir. Burada öğretmenin zorbalık yapma eğiliminde olan çocuğu fark etmesi, onun davranışına yönelik ön çalışma yaparak ona yaklaşması hem o sınıf için hem de gelecek yıllar için büyük bir kazanım olabilir. Burada aileyi bilgilendirmek, aile ile birlikte hareket etmek de çok kıymetlidir. Diğer yandan bu konunun çocuk psikolojisi uzmanlık alanına ait derin bir çalışma alanı olduğu unutulmamalıdır. Bu bakış açısıyla anaokullarında bir psikolog bulunması önemlidir. 

Kachild anaokullarında 5 gün tam zamanlı alanında uzman psikologlar görev almaktadır. Her çocuğu ayrı ayrı rutin olarak gözlemler ve öğretmenleri gerekli konularda bilgilendirirler. Ders programına uygun ders saatlerinde sınıflarda çeşitli çalışmalar yaparlar. Her iki ayda bir öğretmen – veli görüşmeleri sırasında psikologlar tarafından çocuklarının gelişimi velilere aktarılır. Ayrıca Reggio Emilia ekolü gereği çocuklara rehberlik eden bir yaklaşım sunulur.